Filosofisch practicus. Een nogal plechtig aandoende term die waarschijnlijk doet denken aan een praktisch filosoof en dat is terecht. Maar waarom dan dat onderscheid? Een praktisch filosoof vinden sommigen sowieso een contradictio in terminis. Enige uitleg over wat een filosofisch practicus is en doet, kan dus geen kwaad. Al hoop en verwacht ik wel, dat die uitleg steeds minder vaak nodig zal zijn naarmate het vak aan bekendheid wint.
Practicus?
De term ‘practicus’ geeft aan dat het om filosofie in de praktijk gaat. Als contrast met filosofie in het algemeen, die vandaag de dag vooral als een academische discipline wordt gezien. Een filosoof wordt gezien als iemand die filosofie aan de universiteit heeft gestudeerd. Ik ben het overigens niet eens met die zienswijze, maar dat is een ander verhaal. Filosofie in de praktijk is overigens nog heel breed omschreven en dus nog niet zo duidelijk. Een filosofisch practicus is in het Engels vertaald a philosophical practioner. In Engeland en de VS is deze term al heel gangbaar. En ook iets vanzelfsprekender, omdat een practioner iemand is die een praktijk voert waar cliënten met hun problemen terecht kunnen.
Dat doet een filosofisch practicus?
Inderdaad is dat wat een filosofisch practicus doet: een praktijk voeren vanuit een filosofische insteek. Een filosofisch practicus biedt filosofische gesprekken waarin de bezoeker van de filosofische praktijk, de cliënt, zijn of haar eigen manier van denken gaat onderzoeken. In het bijzonder het denken over een bepaalde kwestie die de bezoeker erg bezighoudt. Meestal betreft het kwesties in de persoonlijke sfeer, over werk, studie, relaties, vriendschap en zelfbeeld.
Wat leveren de filosofische gesprekken op?
Door het voeren van filosofische gesprekken onderzoekt de bezoeker zijn of haar eigen denken over een kwestie en verkrijgt daarmee nieuwe inzichten die hem of haar verder helpen. Maar dat is niet het voornaamste. Want al doende maakt de bezoeker zich die manier van onderzoeken eigen. De bezoeker weet een filosofische denkhouding aan te nemen. Daarmee is de werkwijze van de filosofisch practicus in wezen terug te voeren op die van Socrates die 2500 jaar gelden de markt van Athene afstruinde om argeloze voorbijgangers te bevragen op hun overtuigingen. Socrates vond alleen het onderzochte leven waardevol. Het onderzochte leven bestaat uit zelfkennis, weten waar je voor staat, hoe je denkt en steeds bereid te zijn je opvattingen te onderzoeken en bij te stellen.
Een alternatief voor coaching en therapie
Daarmee biedt de filosofisch practicus een alternatief voor reguliere coaching en allerlei vormen van therapie. Een filosofische practicus benadert kwesties filosofisch en zet de cliënt zelf aan het (denk)werk. De cliënt leert een vaardigheid aan en doet inzichten op waarmee hij of zij zelf verder kan. In gesprek met de filosofisch practicus is de cliënt al zelf aan de slag en bekwaamt zich door de vragen en interventies van de filosofisch practicus. De meeste vormen van coaching en therapie zijn behandelingen waarbij heel gericht aan een oplossing wordt gewerkt. Bovendien wordt daar vaak geput uit de psychologie.
De filosofische practicus behandelt niet en maakt geen gebruik van psychologische theorie. Dat biedt een aantal voordelen:
- Er worden uiteraard geen (medische) diagnoses gesteld en dat kan aantrekkelijk zijn in een tijd waarin gedrag en persoonlijkheidskenmerken steeds vaker gecategoriseerd en gelabeld worden, waaraan dan weer stigma’s en oordelen kunnen kleven. Bij werkwijzen volgens bepaalde theoretische uitgangspunten, zitten onvermijdelijk impliciete oordelen over wat hoort en normaal of gewenst is. Dergelijke normativiteit zit niet in een filosofische benadering waarmee de filosofische benadering dus waardevrij is.
- Een filosofisch onderzoek richt zich op de manier van denken en houdt zich veel minder bezig met het specifieke verhaal of de omstandigheden. Daarmee neemt de bezoeker afstand tot het eigen verhaal. Dat werkt omdat dan ruimte ontstaat voor nieuwe perspectieven en dat wordt door veel bezoekers als verademend en verlichtend ervaren. De emotionele lading neemt namelijk af.
- Doordat de bezoeker tijdens de gesprekken zelf aan het denken wordt gezet en omdat de filosofisch practicus zich niet met het oplossen van een bepaalde problematiek bezighoudt, blijft de bezoeker altijd aan het roer. Het is tenslotte zijn of haar probleem en zijn of haar leven. De bezoeker doet bruikbare inzichten op en kan daar zelf naar gaan handelen buiten de gesprekken om. De autonomie van de bezoeker wordt volop gerespecteerd.
Dit is uiteraard geen betoog dat de filosofische gesprekken beter zijn dan coaching of therapie, maar dat het een alternatief biedt voor de meer bekendere vormen. Bij urgente of ernstige psychologische problematiek is therapie natuurlijk nodig. Wie gericht op korte termijn stappen wil maken, kan ook goed terecht bij een coach.
Het is een beroep volgens een vastomlijnde methode
Dan het formele gedeelte: een filosofisch practicus is iemand die een filosofische praktijk voert, nadat hij of zij de beroepsopleiding tot filosofisch practicus aan de ISVW heeft gevolgd en succesvol het examen heeft gedaan. Het is een beroepsopleiding volgens een duidelijk omlijnde methode. Harm van der Gaag, waar ik de filosofische praktijk in Utrecht mee deel, heeft deze methode ontwikkeld en de term ‘filosofisch practicus’ gemunt. Een filosofisch practicus is bovendien lid van het Gilde van Filosofisch Practici, de beroepsvereniging die het vak ontwikkelt, bevordert en voorziet in een reglement met een klachtenprocedure voor cliënten.
In deze formele bewoordingen komen een aantal belangrijke punten naar voren. Niet alleen heeft de filosofisch practicus een beroepsopleiding gevolgd, hij of zij is bovendien lid van een beroepsvereniging. De filosofisch practicus volgt supervisie, doet aan intervisie en blijft zich in het vak bekwamen door het volgen van zomerscholen en cursussen. Een bezoeker van een filosofisch practicus kan bij geschillen een beroep doen op het Gilde.
Filosofisch practicus, consulent of coach?
Ten slotte nog een paar afbakeningen tussen verschillende bewoordingen die min of meer hetzelfde lijken uit te drukken. Zo noemen sommigen zich filosofisch consulent of simpelweg praktisch filosoof. Daarmee is in ieder geval duidelijk dat zij niet de beroepsopleiding tot filosofisch practicus hebben gevolgd en niet lid zijn van het Gilde van Filosofisch Practici.
Sommige praktisch filosofen werken volgens bepaalde filosofische theorieën, zoals het stoïcisme. De filosofisch practicus doet dat niet en met goede redenen. Er is meer te winnen bij het geduldig onderzoeken dan bij het overnemen van een theorie, want daarmee bekwaamt de bezoeker zich in het zelfstandig filosoferen. Filosofie is bovendien een doorlopende ontwikkeling waarin verschillende theorieën elkaar bekritiseren, aanvullen en afwisselen, dus het ligt niet voor de hand om een bepaalde theorie centraal te stellen in een methode.
De term consulent duidt aan dat er consult wordt gegeven. In het algemeen staat dan het probleem centraler dan de werkwijze. Er kan zelfs advies worden gegeven. Dat is wat een in een consult gebeurt tenslotte en sommige filosofische consulenten doen dat ook. Zelf geef ik ook filosofische consulten. Dat is bij mij een nuance verschil ten opzichte van het reguliere filosofische gesprek. Er wordt tijdens een consult net wat gerichter over het probleem nagedacht met minder nadruk op het aanleren van een filosofische denkhouding. Het consult blijft bij mij wel een onderzoek naar de manier van denken over het probleem.
Eerder is in dit stuk betoogd dat de filosofisch practicus een alternatief biedt voor allerlei vormen van coaching. Hoe zit dat dan met filosofische coaching? Je zou kunnen stellen dat filosofische coaching denk-coaching is. Iets in het denken staat de bezoeker in de weg en door het voeren van filosofische gesprekken wordt daar orde op zaken gesteld.
Ook ik hanteerde de term filosofisch coach wel eens. Met enige gêne beken ik daarbij dat ik dit alleen uit marketingoverwegingen deed. De term coach, ondanks al zijn vaagheid en breedte, is toch net wat bekender dan de term filosofisch practicus. Ik heb me voorgenomen die niet langer te doen en me in te zetten voor de bekendheid van het mooie vak filosofisch practicus. Bij deze.
Wil je eens kennismaken met het werk van een filosofisch practicus? Boek dan een gratis reflectiegesprek met me. Dan word je niet gecoachet. We gaan filosoferen. Daar word je zeker wijzer van.