Wat is het verschil tussen discussie, debat en dialoog? Wanneer is er sprake van redetwisten? Of is er in alle gevallen sprake van redetwisten? Redetwisten is tenslotte een tweestrijd met woorden. Kortom, hoe zit dat nou?
Voor velen is een discussie tegenwoordig een strijd met van tevoren ingenomen standpunten waar ieder erop uit is te winnen. In een goede discussie komt het beste standpunt bovendrijven, in een slechte verhardt ieder in het eigen gelijk en wordt de toon alsmaar feller. Dat de beste wint, hoeft dus niet. Het is tenslotte een woordenstrijd die niet per se gevoerd hoeft te worden met redelijke argumenten. Retorische trucs en drogredenen doen vrolijk mee. Het debat is een geformaliseerde discussie met spelregels, zoals in de Tweede Kamer. Een dialoog daarentegen ziet men als een open uitwisseling van ideeën en gezichtspunten zonder dat iemand wint. Een dialoog kenmerkt door een vriendelijke toon en respect voor ieders inbreng.
Dat zijn hedendaagse opvattingen over oude begrippen. De etymologie van deze woorden werkt hier verhelderend. Zo komt ‘discussie’ van het Latijnse ‘discussere’ dat onderzoeken betekent. Onderzoeken is heel iets anders dan erop uit zijn te winnen. ‘Dialoog’ komt van het Griekse samengestelde ‘dia logos’, zoiets als woorden tegen over elkaar. Dat laatste komt al veel dichter bij redetwisten, waarbij twisten van het Oud-Germaanse ’twi’ dat twee betekent, is afgeleid.
Ook in de filosofie is de dialoog wel degelijk een gewaardeerde woordenstrijd waarin het ingenomen standpunt zwaar bevochten wordt. In de filosofie gaat het ook niet om een vrijblijvende uitwisseling van ideeën maar het streven het vinden van het ware idee. De strijd met woorden wordt als een vruchtbaar middel daartoe gezien. Daar is wel wat op af te dingen natuurlijk, maar er is ook iets voor te zeggen.
Een andere manier om licht op deze begrippen te schijnen, is te beschouwen als een spel. Een discussie om te winnen is een ‘zero sum game’, want de één wint en de ander verliest. Het is in de praktijk meestal nog erger omdat er niemand wint, het is dan zelfs een ‘lose lose game’. Een open, goede inhoudelijke discussie om nieuwe inzichten op te doen, is een ‘win win game’. Dit geeft meteen aan dat het speltype ‘fluïde’ is, of we het nu discussie of dialoog noemen. Een discussie kan op momenten een win-win game zijn maar later vervallen tot een zero sum of lose lose game.
Wat maakt dan het verschil tussen deze dialogische speltypen? Gespreksleiders of voorzitters proberen vaak met spelregels het ‘win win’ karakter te bevorderen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in het socratische gesprek of socratische dialoog. Door verschillende fases in het gesprek aan te brengen en door te werken met de spelregels. Spelregels zoals dat er open vragen gesteld moeten worden, dat een antwoord kort en bondig moet zijn en dat er niet zo maar iets nieuws ingebracht mag worden. Allemaal nuttig, maar volgens mij is dat niet wat het verschil maakt. Zo ver ik kan zien, zit het verschil hem alleen in de gesprekshouding van de deelnemers. Is die onderzoekend? Dan ontstaat er al snel win-win.
Vanuit een onderzoekende houding is iemand prima in staat om zelfs in een felle discussie waarin de ander op het eigen gelijk hamert er voor zichzelf een win-win game van te maken. Dat is natuurlijk wel moelijkers als de emoties hoog oplopen, maar zolang je de onderzoekende houding weet vol te houden, zal dat gaan.
Idealiter doen alle deelnemers mee vanuit een onderzoekende houding. Dan is het resultaat van de discussie niet één van de ingebrachte standpunten die boven is komen drijven, maar een ontwikkeling, verdieping en evaluatie van die standpunten. Dat hoeft niet te beteken dat er consensus is bereikt. Wel dat er geleerd is en voortgang geboekt. Vandaar dat filosofen de discussie op het scherpst van de snede zo waarderen. Wie in de waarheid is geïnteresseerd, spaart de argumenten van de ander niet en als het goed is die van zichzelf ook niet. Het lijkt op een zero sum game door de felheid die er soms kan zijn, maar vanwege de onderzoekende houding is de discussie wel degelijk een win win game.
Wat is dan die onderzoekende houding? De onderzoekende houding is de filosofische houding: vanuit de motivatie het te willen weten hoe het zit, ontstaat van daaruit de bereidheid naar de ander te luisteren en te begrijpen, met verve het eigen standpunt proberen te onderbouwen, maar ook daar vanaf te stappen als daar goede redenen voor zijn. Die houding aannemen is gemakkelijker gezegd dan gedaan.
Wie daar meer over wil weten, is bij mij aan het goede adres. Is de filosofische houding te ontwikkelen? Jazeker! Door het voeren van filosofische gesprekken. Daarin ontwikkel je niet alleen die houding maar ook de bijbehorende filosofische vaardigheden. Meer weten? Een eerste kennismaking is gratis en vrijblijvend.
Boek een gratis kennismakingsgesprekWil je meer weten over het voeren van een filosofische dialoog met groepen of teams? Zo’n gesprek wordt meestal een socratisch gesprek of socratische dialoog genoemd. Graag treed ik als gespreksleider bij jullie op.
Meer lezen over mijn aanbod op het gebied van het socratisch gesprek