Met zulke vragen houdt men zich op sociale media flink bezig. Een vraag behoeft een antwoord en dan willen we weten wat het juiste is. Wat is hier het antwoord?
Twee? Wie dat denkt, mag zich afvragen wat er gebeurt als je het rietje steeds korter maakt, net zolang tot het een ring is geworden. Heeft een ring twee gaten?
Eén? Wie dat denkt, mag zich afvragen hoeveel gaten een fles dan heeft. Nul? En wat gebeurt er als je het rietje dichtknijpt? Heeft het rietje dan geen gaten meer? Is het dan een soort flesje geworden of niet?
Het is een flauwe vraag, maar het is wel grappig om te zien hoe zelfs een begrip als ‘gat’ tot verwarring kan leiden. Voor beide antwoorden is iets te zeggen, maar beide hebben ook zo hun moeilijkheden. Laat staan hoe dat gaat met begrippen als vrijheid, autonomie, willen, moeten, rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid, waardevol, redelijkheid, liefde en vriendschap.
Niet voor niets zijn filosofen doorgaans meer geïnteresseerd in de vraag dan het antwoord. Of beter gezegd: filosofen weten dat het antwoord afhangt van hoe je over de vraag denkt. Dus om überhaupt een zinvol antwoord te kunnen geven, moet eerst de vraag verhelderd worden. De begrippen in de vraag zijn daarmee zelf het onderwerp van nader onderzoek. Wie antwoord wil geven op de vraag of de vrije wil bestaat, zal toch eerst iets moeten zeggen over de wil, wat vrij zijn van de wil inhoudt. En wellicht zelfs wat we verstaan onder bestaan.
In het dagelijks leven slaan we dergelijk onderzoek meestal over en beginnen we meteen een antwoord te formuleren. Of we gaan ervanuit het wel te weten en gaan ermee aan de slag of zijn erover in gesprek. In menig vergadering lijken we het grondig oneens te zijn. Maar misschien lijkt dat alleen maar zo omdat we anders over de vraag denken. Mogelijk zou na filosofisch onderzoek kunnen blijken dat we op de keper beschouwd het al de hele tijd eens zijn.
Kantoorjargon biedt alle ruimte voor interpretatieverschillen, helemaal bij begrippen als leiderschap, eigenaarschap, eigen regie voeren, werk/privébalans, werkdruk, een nieuwe uitdaging en voldoening. Maar ook ogenschijnlijk heldere begrippen als teamvorming, samenwerking, klantgerichtheid, het zijn allemaal begrippen die wel eens onderzocht zouden mogen worden. Wie doet zoiets nu tijdens het werk?
In de privésfeer is dat niet anders. Waar gaat het over als je merkt dat een vriendschap je niet zoveel meer te bieden heeft? Of als je je de laatste tijd zo uitgeblust voelt? Voel je het of ben je het? En wat ben je dan, als je uitgeblust bent? Wat zeg je als je dichter bij jezelf wilt blijven? Of minder in je hoofd wilt zitten?
Wie op een bepaalde manier denkt, handelt daar ook naar. Een misverstand in het denken kan dus gevolgen hebben. Het heeft zin om over de vraag na te denken. Wie over de vraag nadenkt, zal ook aan begripsonderzoek doen. Over begripsonderzoek en hoe je dat zelf kan doen, kan je hier meer lezen: https://komdenken.nl/blog/het-begripsonderzoek-als-filosofisch-gesprek/
Het gaat bij begripsonderzoek niet om de perfecte definitie, maar om erachter te komen hoe je tegen iets aankijkt. Soms klopt daarin iets niet of schuurt het met een andere gedachte. Dat hoeft overigens niet, alleen al dat je erachter komt dat er meerdere invalshoeken en interpretaties mogelijk zijn, is al verrijkend. Als je iets op een andere wijze kan zien, kan je ook anders handelen. Is dat mogelijk vrijheid?
Terug naar het rietje. Wie denkt dat een rietje twee gaten heeft, beschouwt het begrip gat min of meer synoniem met opening. Dat inzicht lijkt de verwarring te verkleinen. Alhoewel, hoe zit dit bij een rietje dat ingekort wordt tot het een ring is? Heeft een ring twee openingen? Dat is wel een beetje vreemd om te stellen. Hoe kort mag een rietje dan zijn om nog een rietje te heten? Wie denkt dat een ring één gat heeft, beschouwt het begrip gat min of meer hetzelfde als tunnel. Of is de tunnel het rietje zelf? Is een rietje eigenlijk een langgerekt gat in plaats van dat het rietje een gat heeft?
In de wiskunde, in het vakgebied topologie, wordt het rietje als een oppervlak beschouwd en is er dus één gat. Stel je voor dat je aan één uiteinde het rietje naar alle kanten kan uitrekken terwijl het andere uiteinde op zijn plaats blijft, net zo lang tot het een platte cirkel is geworden met het andere uiteinde als centrum. Daar zit het gat. Het is er maar één!
Wiskundigen definiëren de begrippen vooraf zodat er maar op één manier op correcte wijze mee gedacht kan worden. In het dagelijks leven denken we met begrippen die vaag, ambigu, contextafhankelijk zijn met een bepaalde connotatie. Door begrippen achter te definiëren, met begripsonderzoek, ontdekken we hoe we over iets denken en op welke manieren dat nog meer kan.
Dialectisch denken, een beschouwende filosofische manier van denken, zoekt de interne tegenstrijdigheden in het denken op. Of we nu één of twee gaten denken, er treedt een tegenstrijdigheid op. Gat als opening of gat als tunnel? Door hier bij stil te staan, wordt duidelijk dat er ook weer samenhang is. Immers een tunnel heeft een begin en einde, de openingen. Een rietje vormt een doorgang. Doorgang is hier het overstijgende begrip. Een fles biedt geen doorgang. De flessenhals wel.
Wie filosofischer met de moeilijke vragen in het dagelijks leven wil omgaan, is bij mij aan het goede adres. Over vragen in de persoonlijke sfeer of in de zakelijke. Dat kan individueel, in teamverband en zelfs op het werk. Kom een keer kennismaken. Dat is gratis en vrijblijvend.