Felix & Sofie: dinsdag 16 april 2019
Ooit het kroonjuweel waarmee de mens zich onderscheidde van de rest van de schepping: de Rede. Reeds bij Plato was ze een wagenmenner die de paarden van de ziel in bedwang hield en aanstuurde. Een aantal eeuwen later promoveerde Kant de rede tot niets minder dan het vermogen om de werkelijkheid tot een ‘für sich’ te transformeren en zo de ‘objectiviteit’ van onze kennis te waarborgen. In de hoogtijdagen van de Verlichting werd de rede bejubeld als de belofte van waarheid, welzijn en vooruitgang.
Maar de rede is van haar troon gevallen. Terwijl het politieke midden zich beperkt tot rationele onderhandeling en uitruil van belangen, bespeelt populistisch rechts de emoties vaardig met eenduidige interpretaties van een woedend monolithisch volk. Politiek is conflict en conflict is emotie, weet het 21e-eeuwse politieke dier.
Het verval begon al bij de sceptici, die de rede ontmaskerden als een goocheldoos met retorische tovertrucs, waarmee om het even welke ‘waarheid’ verdedigd kon worden. Hume zag later de rede allerminst als een Platoonse wagenmenner, maar als het gewillige slaafje van onze verlangens en gevoelens. En ook Nietzsche liet het niet na te hameren op de onmacht van de rede. Na de postmoderne kritiek van de Franse school, blijft er van het kroonjuweel van de verlichtingsfilosofie slechts nog een schim over.
De neoliberale politiek heeft het vermeende failliet van de rede ondertussen stevig omarmd en haar verengd tot een instrument van economische doelrationaliteit. En alsof dat nog niet genoeg is, is het failliet uitgemond in het huidige tijdperk van alternatieve feiten, fake-news en complottheorieën. In de hedendaagse post-truth politiek is de rede vervallen tot een instrument om aan de status van feiten te knagen. Er rest enkel nog retoriek zonder feiten. Geen logos en ethos, slechts pathos vormt het retorische arsenaal.
Moeten we het ideaal van de menselijke Rede afdoen als vergane glorie? Is haar tijd voorbij? Of gooien we met de kroon wellicht ook de waardevolle juwelen weg? Is het mogelijk de rede weer in ere te herstellen waarin niet alleen praktische rationaliteit een rol speelt, maar ook de waarderationaliteit van Max Weber en Jürgen Habermas? Een rede die niet haaks staat op emoties, maar die omvat? Felix & Sofie is op 16 april de redelijkheid zelve en gaat in gesprek met vrienden en vijanden van de rede.
Sprekers
Andrea Speijer-Beek is filosoof en schrijver bij onder andere Brainwash en Vice. Haar focus ligt op politieke filosofie en taalfilosofie. Als opiniemaker en publieksfilosoof richt ze zich op de filosofie van het individualisme en het libertarisme. Ze is hoofdredacteur bij VZM, Vrijheid Zonder Maar.
Emanuel Rutten is filosoof. Hij is als onderzoeker en docent verbonden aan de Faculteit Geesteswetenschappen van de Vrije Universiteit in Amsterdam (zowel binnen het Abraham Kuyper Centrum voor wetenschap en de grote vragen als binnen centrum Ethos voor maatschappelijke transformatie). Zijn onderzoeks- en onderwijsterrein omvat de relatie tussen geloof en wetenschap, het evalueren van de rationaliteit van seculiere en religieuze wereldbeelden, kennisleer en speculatief realisme, logica en retorica, en esthetiek.
Gijs van Donselaar is universitair docent ethiek en politieke filosofie bij de afdeling wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek richt zich op hedendaagse theorieën van rechtvaardigheid, speltheoretische analyse van de sociale en politieke orde en de grondslagen van het liberalisme. In 2009 verscheen van zijn hand ‘A Right to Exploit: Parasitism, Scarcity, Basic Income’, een kritiek op de traditionele opvattingen van het eigendomsrecht.