We zijn nooit autonoom geweest

Samen met mijn collega’s Sophie van Balen en Marcel Zuiderland verzorg ik weer een editie voor Felix & Sofie

Felix & Sofie: dinsdag 26 juni 2018

Anno 2018 klinkt de roep alom voor meer inspraak van burgers in de overheid, meer democratie en meer zelfbeschikkingsrecht, tegelijkertijd ontwikkelen zich steeds betere methodes om onze keuzes te beïnvloeden en ons blikveld te versmallen. Neuro marketing, facebook filter bubbels en slimme algoritmes bepalen een groot deel van onze leefwereld en beïnvloeden onze beslissingen. Wat hebben we nodig om autonoom te kunnen zijn – en wat betekent autonomie eigenlijk?

In de jaren zeventig van de vorige eeuw stond het begrip autonomie ineens bovenaan alle lijstjes. Mondige patiënten ontworstelde zich van het autoritaire juk van de artsen door een beroep te doen op het begrip autonomie, strijdbare vrouwen ontsnapte aan het dominante patriarchaat en tal van dappere minderheidsgroepen aan de genadeloze greep van de gevestigde orde. Het kreeg het als ideaal een politieke lading dat een verschil kon maken voor de gezagsverhoudingen in de samenleving.

Zo’n vijftig jaar later kunnen we van een succes te spreken: In de medische sector doet men ondertussen aan ‘shared decision making’, de meeste vrouwen zijn weg van het aanrecht en we breken binnenkort door het glazen plafond. Toch is dit succes niet zonder schaduwzijde. Autonomie als ideaal heeft tot een overspannen zelfbeschikkingsretoriek geleid met bedenkelijke kantjes. We zien solidariteit verschrompelen omdat alle sociale misstanden zonder pardon op het bord van de eigen verantwoordelijkheid worden geserveerd. De overheid trekt zich comfortabel terug in haar neoliberale schuilkelder onder het mom van de zelfredzaamheid van de burger.

We denken een eigen levensplan te volgen, maar staan wellicht onvoldoende stil bij hoe we tegelijk een speelbal zijn van historische en sociale toevalligheden. Is het heroïsche ideaal van de autonome mens wel vol te houden? Tijdens Felix & Sofie onderzoeken we met Rutger Claassen en Eva Groen-Reijman ons politieke en morele ideaal van autonomie in het licht van toevallige omstandigheden, manipulatieve praktijken en praktische begrenzingen.

LET OP: DIT PROGRAMMA VALT OP DE VIERDE DINSDAG VAN DE MAAND.

Voertaal Nederlands

Programma

20.00 Introductie door Ernst Meijer
20.10 Lezing Rutger Claassen
20.30 Lezing Eva Groen-Reijman

20.50 Pauze

21.10 Panelgesprek onder leiding van Marcel Zuijderland
22.00 Einde

Sprekers

Eva Groen-Reijman promoveerde in 2018 op de legitimiteit van beïnvloedingstechnieken zoals targeting en framing binnen de deliberatieve democratie aan de Universiteit van Amsterdam. Wanneer dienen die communicatietechnieken een democratisch doel en wanneer ontaarden ze in manipulatie en misleiding? Sindsdien doet Groen-Reijman onderzoek aan de Universiteit Wageningen naar de ethiek van nudging van voedselkeuzes.

Rutger Claasen is universitair hoofddocent Ethiek en Politieke Filosofie aan de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde in 2008 op een onderzoek naar de morele grenzen van de markt en schreef Het eeuwig tekort (2004) en Het huis van de vrijheid (2011). Zijn onderzoek heeft betrekking op de filosofische fundamenten van de liberaal-democratische rechtsstaat en onderzoekt de invulling en toepassing van centrale politieke noties als vrijheid, macht en rechtvaardigheid.